აშშ-ის დახმარების შეჩერება: როგორ იმოქმედებს ეს გაეროს სააგენტოებზე?

ავტორი: პროფესორი გიორგი ფხაკაძე, საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ინსტიტუტის თავმჯდომარე.

აშშ-ის გადაწყვეტილება და მისი გავლენა გაეროს სააგენტოებზე

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის მიერ საგარეო დახმარების 90 დღით შეჩერებამ უკვე სერიოზული კრიზისი შექმნა საერთაშორისო დონეზე, განსაკუთრებით გაეროს სისტემაში, რომელიც დიდწილად არის დამოკიდებული ამერიკულ დაფინანსებაზე.

დევექსის (Devex) მიერ მოპოვებული გაეროს შიდა გამოკითხვა ცხადყოფს, რომ ამ გადაწყვეტილების ზეგავლენა განსაკუთრებულად მძიმე იქნება ისეთ მნიშვნელოვან სააგენტოებზე, როგორიცაა მსოფლიო სურსათის პროგრამა (WFP), გაეროს ბავშვთა ფონდი (UNICEF) და ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია (WHO).

აშშ-ის მთავრობის ოფიციალური განცხადების თანახმად, 24 იანვარს სახელმწიფო დეპარტამენტმა USAID-ის დაფინანსების მიმღებ ყველა ორგანიზაციას გაუგზავნა „სამუშაოს შეჩერების“ წერილები, რაც ნიშნავს, რომ არსებული გრანტები და კონტრაქტები დროებით შეჩერდება და ახალი პროექტები არ დაფინანსდება.

გაეროს გამოკითხვაში მონაწილე 19 სააგენტოს უკვე მიღებული აქვს ეს წერილები, ექვსი სააგენტო აცხადებს, რომ ჯერ არ მიუღია, ხოლო 13-მა ვერ დაადასტურა, მაგრამ ელის ამ შეჩერებას.

საგანგაშო ის არის, რომ ამ გამოკითხულ სააგენტოთა 74%-მა დაადასტურა, რომ ეს შეჩერება მათ ბიუჯეტზე „ზომიერად“ ან „სერიოზულად“ იმოქმედებს. ხოლო იმ სააგენტოებს შორის, რომლებმაც უკვე მიიღეს სამუშაოს შეჩერების წერილები, ეს მაჩვენებელი 88%-მდე იზრდება.

აშშ-ის ფინანსური წილი გაეროს ბიუჯეტში

აშშ ტრადიციულად იყო გაეროს უმსხვილესი ფინანსური დონორი. 2023 წელს აშშ-მა გაეროსთვის $13 მილიარდი დოლარი გამოყო, რაც მთლიანი გლობალური დაფინანსების $67.6 მილიარდიან ბიუჯეტში მნიშვნელოვანი წილი იყო.

ამასთან, აშშ-ის წილი ჰუმანიტარული დახმარების ბიუჯეტში კიდევ უფრო მაღალია.
• 2022 წელს, გაეროს ჰუმანიტარული დახმარების ბიუჯეტი $35 მილიარდს შეადგენდა, საიდანაც აშშ-მა 34% დააფინანსა.
• გაეროს განვითარების დაფინანსება იმავე წელს $20 მილიარდი იყო, საიდანაც აშშ-ის წილი მხოლოდ 15% იყო.

მაგრამ ეს ციფრები განსაკუთრებით მაღალი იყო COVID-19-ის პანდემიისა და უკრაინის ომის გამო. 2021 წელს ეს მაჩვენებლები უფრო დაბალი იყო – 27% ჰუმანიტარული დახმარებისთვის და 11% განვითარების პროექტებისთვის.

აშშ-ის დახმარების შეჩერება ნიშნავს, რომ გაერო იძულებული გახდება გადახედოს თავის პრიორიტეტებს და ზოგიერთ პროგრამაზე ფინანსური რესურსი მნიშვნელოვნად შეამციროს.

რომელ ქვეყნებს დაარტყამს ყველაზე მეტად?

გაეროს მიერ ჩატარებულ კვლევაში დასახელდა 18 ქვეყანა, სადაც აშშ-ის დახმარება მთლიანი ეროვნული შემოსავლის 1%-ზე მეტს შეადგენს.

განსაკუთრებით მძიმე მდგომარეობაში აღმოჩნდებიან კონფლიქტით დაზარალებული ქვეყნები – ავღანეთი, სომალი, სამხრეთ სუდანი, სირია და უკრაინა, სადაც აშშ-ის დახმარება მთლიანი ეროვნული შემოსავლის 4%-ზე მეტს შეადგენდა.

დახმარების შეჩერება ამ ქვეყნებში გამოიწვევს მასშტაბურ ჰუმანიტარულ კრიზისს, რაც გამოიხატება საკვების ნაკლებობაში, ჯანდაცვის სერვისების შეწყვეტაში და ლტოლვილთა მდგომარეობის გაუარესებაში.

რომელ გაეროს სააგენტოებს დაარტყამს ყველაზე მეტად?

გაეროს 10 სააგენტო განსაკუთრებით დიდ წილად იყო დამოკიდებული აშშ-ის დაფინანსებაზე, სადაც აშშ-ის წილი ბიუჯეტში 20%-ს აჭარბებდა.

გაეროს მიერ მომზადებული ანგარიში გვიჩვენებს, რომ ყველაზე დიდი დარტყმა მიადგება შემდეგ უწყებებს:
• მსოფლიო სურსათის პროგრამა (WFP) – აშშ-ის დაფინანსება მთლიანი ბიუჯეტის 35%-ს შეადგენდა. ეს ნიშნავს, რომ დახმარების შეჩერება გამოიწვევს საკვების მიწოდების შეწყვეტას კონფლიქტურ და კრიზისულ რეგიონებში.
• გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისარიატი (UNHCR) – აშშ-მა 2023 წელს ამ სააგენტოს $2 მილიარდი გამოუყო, რაც ბიუჯეტის 40%-ია. ლტოლვილთა ბანაკებში საკვები, სამედიცინო სერვისები და განათლება სერიოზულად დაზარალდება.
• გაეროს ბავშვთა ფონდი (UNICEF) – აშშ-ის წილი UNICEF-ის ბიუჯეტში 20%-ს აღემატება. დახმარების შეჩერება მძიმე დარტყმა იქნება ბავშვთა დაცვის, განათლებისა და ჯანმრთელობის პროგრამებისთვის, რომლებიც უკვე ფინანსური სირთულეების წინაშე დგანან.
• ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია (WHO) – აშშ-ის წილი WHO-ს ბიუჯეტში ერთ-ერთი უმსხვილესია. შეჩერება განსაკუთრებულ პრობლემებს შექმნის პანდემიების პრევენციის, ვაქცინაციის და სასწრაფო დახმარების პროგრამებისთვის.

გავლენა საქართველოზე

საქართველოში გაეროს სხვადასხვა სააგენტოები ახორციელებენ მნიშვნელოვან პროგრამებს, რომლებიც ნაწილობრივ დაფინანსებულია აშშ-ის მიერ.

დახმარების შეჩერება გავლენას მოახდენს შემდეგ სფეროებზე:
• ჯანდაცვა: USAID-ის მხარდაჭერით ხორციელდებოდა პროგრამები ინფექციური დაავადებების პრევენციის, ვაქცინაციისა და სამედიცინო სერვისების ხელმისაწვდომობის გაზრდისთვის.
• განათლება: საქართველოში მოქმედი საგანმანათლებლო პროგრამები, რომლებიც ემსახურება განათლების ხარისხის გაუმჯობესებას, შესაძლოა შეფერხდეს.
• სოციალური დახმარება: USAID-ის მიერ მხარდაჭერილი პროგრამები, რომლებიც უზრუნველყოფს სოციალურად დაუცველი ჯგუფების დახმარებას, შესაძლოა შეჩერდეს.

ეს ნიშნავს, რომ საქართველოს ხელისუფლებას და სამოქალაქო საზოგადოებას მოუწევთ ალტერნატიული დაფინანსების წყაროების მოძიება, რათა შეინარჩუნონ არსებული სოციალური და ეკონომიკური პროექტები.

დასკვნა

აშშ-ის საგარეო დახმარების შეჩერება სერიოზულ გამოწვევას წარმოადგენს როგორც გლობალურ დონეზე, ასევე საქართველოსთვის.

გაეროს სააგენტოები და მათი პარტნიორები უკვე ეძებენ სხვა დონორებს, რათა შეავსონ შექმნილი ფინანსური სიცარიელე და გაგრძელდეს კრიტიკულად მნიშვნელოვანი პროგრამების განხორციელება.

თუ ეს შეჩერება გაგრძელდება, ეს შეიძლება ნიშნავდეს აშშ-ის საერთაშორისო დახმარების სისტემის ტრანსფორმაციას და გაეროს დაფინანსების მოდელის ფუნდამენტურ ცვლილებებს.

ავტორის შესახებ:
👨‍⚕ პროფესორი გიორგი ფხაკაძე,
საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ინსტიტუტის თავმჯდომარე და საერთაშორისო ჯანდაცვის აღიარებული ექსპერტი; WHO-ს ექსპერტი; Relief International-ის მმართველი საბჭოს დირექტორი და გაეროს გენერალური მდივნის ყოფილი მრჩეველი. მას აქვს 25 წელზე მეტი გამოცდილება ჯანდაცვის სექტორში, როგორც საქართველოში, ასევე საერთაშორისო დონეზე.

#drpkhakadze #გიორგიფხაკაძე
Giorgi Pkhakadze
@[61554408115760:2048:SheniAmbebi.ge • http://xn--lodcajcveug2j.ge/]

#drpkhakadze #გიორგიფხაკაძე #davidiani #shenistartup #აქხარისხია